آشنایی با جریان نوظهور سلفی‌گری

«اینجا عدرا، شهر کارگرنشین حومه دمشق. داعشی ها سرهای شیعیان بسیاری را بریده و به دیوار آویخته اند. هم اکنون نوبت بزرگترین جنایت شان رسیده است؛ صحنه ای که هضم آن برای انسان کافر و چه برسد به انسان مسلمان، بسیار سخت است. از زمان ظهور این گروه، انسان ها با صحنه های فجیعی همچون جگرخواری آن ها آشنا بودند و تا حدی توانستند چنین وقایعی را هضم نمایند. اما این مورد هیچ گاه از خاطر انسان ها نخواهد رفت. تصویر یکی از آن ها تصویری تکان دهنده است. کودکی که همه اعضای خانواده اش را جلوی چشمانش سر بریده اند. او پیش از سربریده شدن توسط تروریستها، ناله های دردناکی می کند و خطاب به تروریستها می گوید: همه چیز را درباره شما به خدا خواهم گفت!». این صحنه هیچ گاه از حافظه مسلمانان پاک نخواهد شد و هر روز آن ها را آزار خواهد داد. در چنین وضعیتی می توانیم خود و مسلمانان را از چنین جنایتی مبرا بدانیم و علت آن را در خارج از جهان اسلام و خباثت و دشمنی غربی ها جستجو کنیم. این واقعیتی غیرقابل انکار است که در تشکیل گروه های سلفی همچون داعش، آمریکا و کشورهای غربی نقشی محوری داشته اند، اما این تنها یک طرف سکه حقیقت است. رفتار و کردار ما انسانها از افکارمان نشأت می گیرند و این سخن در باب گروه هایی مثل داعش نیز صادق است. نخستین و مهم ترین وظیفه ی ما برای جلوگیری از تکرار حوادثی همچون حوادث بالا، تبیین و بررسی فکری است. گروه ها و احزاب نظامی و سیاسی تروریستی همگی ریشه در جریان های فکری و اعتقادی دارند. راه درست جنگیدن و از بین بردن چنین گروه هایی، شناخت ریشه های فکری آن هاست، وگرنه همچنان باید شاهد تولد دوباره آن ها در مکان و زمان های مختلف و به تبع آن شاهد حوادثی غم بار و آزاردهنده برای انسان ها و مسلمانان و شیعیان باشیم. در چنین وضعیتی، وجدان و روح ماست که ما را به شناخت جریان های فکری نوظهور سلفی همچون وهابیت فرامی خواند. می دانیم که مذهب تسنن از جهت فقهی به چهار فرقه حنبلی، حنفی، شافعی و مالکی تقسیم می شود. اما از منظر اعتقادی و در پرتو موضوع نسبت شرع و عقل، می توان افراد این مذهب را به چهار گروه سلفی، اشاعره، ماتریدی و اهل حدیث تقسیم نمود. فهم این تقسیم بندی دوم، گام نخست برای فهم گفتار و رفتارهای سلفی معاصر است.

این درس تحت عنوان «آشنائی با جریان نوظهور سلفی‌گری» در 4 جلسه استاد مهدی فرمانیان ارائه شده است. هدف اصلی این درس آشنا کردن مخاطبان با جریان شناسی سلفی گری معاصر در مذهب اهل تسنن است. در جلسه نخست  این درس مباحثی مقدماتی در زمینه جمعیت شناسی پیروان فرقه های اهل سنت آمده است و سپس تاریخ تفکر سلفی گری و اجتهادات اول و دوم ابن تیمیه و مخالفت با افکار او مورد اشاره قرار گرفته است. در سه جلسه دیگر این درس به ترتیب به جریان های سلفی معاصر همچون وهابیت در عربستان، دیوبندیه در شبه قاره هند، اخوان المسلمین در مصر و جهادیون القاعده پرداخته شده است. در این جلسات به موضوعات متنوعی از قبیل محمد بن عبدالوهاب و نسبتش با آل سعود، افکار ولی الله دهلوی، نفوذ دیوبندیه در سیستان، گروه های برآمده از مکتب دیوبندیه از جمله سپاه صحابه و طالبان، افکار رشید رضا و حسن البنا، سه جریان اخوانی حاضر از جمله حزب عدالت و توسعه، افکار سید قطب، تشکیل گروه الجهاد و تاریخ القاعده پرداخته شده است.