سیر انقلاب از قاجار تا محمدرضا پهلوی

انسان تنها موجودی است که گاهی اوقات با خودش دست به یقه می شود. او در چنین مواقعی بر علیه خودش طغیان و عصیان می نماید. زمانی ما بعنوان یک فرد بر علیه شخصیت و حال و روز جسمی، روانی و روحی مان قیام می نماییم. زمانی دیگر، ما بعنوان یک موجود اجتماعی و در قالب یک ملت، بر علیه وضع و حال بد و نامطلوب اجتماعی و سیاسی مان برمی خیزیم. به هر دوی این رستاخیزها، تحولات، قیام ها و خیزش ها درونی و بیرونی می توان نام انقلاب نهاد. بنابراین انقلاب، توانایی و هنر ویژه نوع بشریت است. اما هرچیزی را نمی توان انقلاب به خصوص انقلاب اجتماعی نامید. انقلاب ها تمام ابعاد زندگی انسانی را دگرگون می کنند و یا به دنبال دگرگون کردن آن ها هستند. بدین سبب معنای انقلاب را نباید در تغییر ساختار سیاسی یک کشور و تغییر حکومت و جابجایی حاکمان آن محدود نمود. انقلاب های اجتماعی، در وهله نخست با تکیه بر قیامی عمومی، تغییری سریع و اساسی در ساختار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی یک جامعه بوجود می آورند. در وهله ی دیگر، چنین انقلاب هایی، علل و دلایلی عمیق در تاریخ یک ملت دارند. انقلاب بی ریشه انقلاب نیست، کودتاست، شورش است، صرفا یک حادثه است. انقلاب به درختی می ماند که ریشه های مستحکم در تاریخ سیاسی و فکری کشور انقلابی دارد. انقلاب اسلامی ایران، ریشه در اعمال و اندیشه های سلبی و ایجابی عوام و خواص ایرانی در طول دو قرن پیش دارد. زمانی که ایرانیان در قرون نوزدهم متوجه خواب ماندگی و عقب ماندگی شان نسبت به تمدن غرب شدند، روحیه پیشرفت و تعالی خواهی شان فعال شد. آن ها ابتدا نسخه ای غربی برای این نیاز و دغدغه ی خود انتخاب نمودند. طبق این الگو، برای رسیدن به توسعه باید از سر تا پا-یعنی از مبانی معرفتی تا سبک زندگی-باید غربی شد. این الگوی شبه ترقی غرب گرا، فرهنگ خاصی را می طلبید که متعلق به ساختار اجتماعی و فرهنگی غرب بود و جامعه ایران در برابر آن مقاومت می کرد. بدین سبب حکومت پهلوی با استبداد تمام تلاش نمود تا هویت و فرهنگ جدیدی مطابق با الگوی توسعه غربی را به ایرانیان تحمیل نماید. اصطحکاک این فرهنگ تحمیلی با فرهنگ اصیل اسلامی، منجر به سقوط حکومت پهلوی شد. بعد از شکست الگوی تعالی خواهی غرب گرایانه، الگوی ترقی و پیشرفت اسلامی به جای آن نشست.

این درس تحت عنوان «سیر انقلاب از قاجار تا محمدرضا پهلوی» در 5 جلسه توسط استاد محمد رحیم عیوضی ارائه شده است. هدف اصلی این درس ارائه درآمدی تحلیلی و اندیشه ورزانه از انقلاب اسلامی ایران می باشد. استاد این هدف را مرحله به مرحله و ضمن پرداختن به موضوعاتی از قبیل تعریف انقلاب، عوامل شکل گیری انقلاب، تفاوت انقلاب با کودتا و شورش و اصلاحات، وضعیت اقتصادی و سیاسی اروپا و ایران در قرن نوزدهم، تعریف الگوی تعالی، الگوی شبه ترقی خواه غرب گرا و زمینه های مطرح شدن آن، زمینه های شکل گیری جنبش های اجتماعی ایران در اواخر عصر قاجار، زمینه های پیروزی و شکست مشروطه، زمینه های روی کار آمدن سلسله پهلوی، اقدامات پهلوی اول و دوم در جهت الگوی شبه ترقی خواه غرب گرا، پیامدهای غرب گرایی در تاریخ معاصر ایران، پیامدهای فرهنگی-اجتماعی غرب گرایی رضاشاه و محمدرضاشاه، تغییرات اجتماعی و سیاسی و هویت سازی در عصر پهلوی اول و دوم به پیش برده است.