مسیر تمدن ساز

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران با وجود اینکه زمینه پیاده سازی تمدن اسلامی و تغییر مسیر تمدنی در جامعه ایران بیش از پیش فراهم شد، اما هنوز هم در این خصوص شکاف هایی وجود دارد که با وجود آن ها امکان نمود بیش تر چنین تمدنی در آینده وجود نخواهد داشت. برای ورود به مسئله تمدن اسلامی و از میان برداشتن خلأهای موجود در این خصوص، باید سه گام اساسی برداشته شود. در گام اول ضروری است که مفهوم تمدن و رابطه ی آن با برخی از مفاهیم نظیر فرهنگ مشخص شود. در گام دوم باید، ریشه های تمدنی خودمان را مورد واکاوی قرار دهیم. مطالعه حکومت های ایران باستان و سیر فرهنگی اجتماعی و سیاسی جامعه ایران باستان، موجب آشنایی با مهم ترین مؤلفه های تمدن ایران پیش از اسلام می گردد. اهمیت این آشنایی در تبیین چگونگی پیوند تمدن ایرانی و تمدن اسلامی نهفته است. یکی از مهم ترین این شاخص ها، اهمیت دین داری در تمدن ایران باستان است. در گام سوم، باید شناخت کاملی از تمدن اسلامی مان داشته باشیم. این شناخت در دو قسمت صورت می گیرد. در قسمت نخست، با آغاز بعثت و شکل گیری تمدن اسلامی مواجهیم. با ورود حضرت محمد به مدینه، ایشان بر اساس شریعت اسلامی، دست به اقداماتی در جهت از بین بردن فاصله طبقاتی در جامعه مسلمانان برای بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی مردم زدند. از این رو می توان هجرت پیامبر را نقطه آغاز شکل گیری تمدن اسلامی در نظر گرفت. در این برهه، عربستان از حالت قبیلگی خارج و یک ملت واحد شد. با نفوذ دین اسلام به سرزمین های مجاور، بر وسعت این ملت واحد افزوده شد. برخلاف شبهات رایج، ورود دین اسلام به سرزمین هایی از قبیل ایران، به زور شمشیر رخ نداد. دین اسلام کاملاً آگاهانه توسط ایرانیان پذیرفته شد و آن ها حافظ حقایق دین و به پیش برندگان اصلی تمدن اسلامی بودند. در قسمت دوم شناخت تمدن اسلامی، انحراف مسلمانان و بسط جغرافیایی تمدن آن ها مورد توجه قرار می گیرد. تاسیس دین جامع اسلام و تمدنی بزرگ بر پایه معارف حقیقی آن، دستاورد پیامبر اسلام بود. اما با وفات ایشان چنان انحرافاتی در سطح خواص و عوام جامعه رخ داد که بسیاری از آن بعنوان بازگشت جاهلیت نام می برند. دوران حکومت امام علی (ع) نیز نتوانست این انحرافات را برطرف نماید. وقوع عاشورا نمودی از استمرار این انحراف بود. اما با وجود این وقایع، مرزهای فرهنگ و تمدن اسلامی گسترش بافت.

این درس تحت عنوان «مسیر تمدن ساز» در 4 جلسه توسط استاد محمد رجبی دوانی ارائه شده است. هدف اصلی این درس، آشنا کردن مخاطبان به صورت مختصر با دو تمدن ایران و اسلام و نقش دین در برپایی آن هاست. استاد این هدف را از طریق پرداختن به موضوعاتی از قبیل نقش ایمان و دین در شکل گیری فرهنگ، نسبت فرهنگ و تمدن، بررسی سیر تحول سیاسی ایران باستان، تبیین رابطه میان دین و سیاست در حکومت های ایران باستان، وضعیت عربستان پیش از اسلام، چگونگی ظهور تمدن اسلام توسط پیامبر، چگونگی ورود اسلام به ایران، فراز و فرودهای تمدن اسلامی پس از پیامبر، نهضت ترجمه و آثار آن بر فرهنگ و تمدن اسلامی، چگونگی انحطاط تمدن اسلامی و گسترش جغرافیایی و نقش آفرینی این تمدن در عرصه های مختلف به پیش برده است.